Esai Kabudayan

Anggitanipun: Sucipto Hadi Purnomo

JRONING WARUNG ANA SRAWUNG

JRONING SRAWUNG ANA KUDHUNG

            Mall lan supermarket kena wae ngesuk pasar-pasar tradisional. Restoran swalayan lan gelis ladi uga saya akeh cacahe, sumebar ing sadhengah papan. Nanging kabeh mau ora teges banjur ndadekake warung-warung padha kukut. Warung sing kanggo dodol panganan utawa klonthongan, pijer ngrembaka lan saya akeh caahe., prasasat kalis saka perbawane jaman sing ndadekake pasar ilang kumandhange. Wiwit saka desa kepencil nganti tekan kutha gedhe, papan iki tetep dadi jujugan kanggo ngganepi sawetara kebutuhan.

            Kahanan kang tansah thukul lan ngrembaka mau cukup minangka bukti mana-wa warung nduweni peran lan fungsi mirung-gan ing madyaning bebrayan. Mokal, tanpa jejege peran lan fungsi, papan dol-tinuku iku bisa lestari, kapara terus ngrembaka tekan saiki.

            Nanging temene warung ora kandheg nindakake fungsine minangka papan lan sarana dol-tinuku. Pancen ing warung sing dodol bisa mayokake dagangane, sing tundhone entuk bathi. Ing warung uga sing tuku bisa nemokake keperluwane. Nanging tumapake dol-tinuku ora sasederhana kuwi.

            Ing perangan liya, wong warungan tumindak minangka homo economicus kanggo ngupaya untung. Dene ing perangan liyane, dhewekw kudu ngadhepi norma-norma lan kuwajiban-kuwajiban sosial, sing bisa marakake bisnise ora efisien lan dadi rugi.

            Upamane, ana tangga utawa tepungan apik blanja. Gandheng ngaku lagi ora nduwe dhuwit, mangka kebutuhane jarene ora bisa disemayani, mula banjur nembung njupuk baragn tanpa mbayar. Saora-orane semaya mbayare mengko-mongko. Yen dientuki, cetha, sing dodolan bakal rugi amarga dhuwite ora bisa mlaku kanggo kulakan maneh, kapar yen akeh sing njaluk kaya ngono, ora mokal yen bisa ndadekake bangkrut. Kosokbaline, yen nganti ora entuk, bisa-bisa dicap medhit utawa ora ngerti tangga, kapara dadi disiriki utawa ora ditukoni liyane. Mangka, modus utang kaya mengkono bisa diarani wis mratah lan dianggep lumrah.

            Ora mung ing warung klonthong modus kaya mengkono bisa diprangguli. Ing warung mangan, luwih-luwih yen antarane sing dodol lan sing jajan wis padha tepung, bubar mangan ora mbayar uga kapetung lumrah. Yen wis ana “perjanjen” sadurunge, upamane dibayar saben minggu utawa saben sasi, ora dadi masalah. Nanging ora sethithik sing mbayare “ora cetha”, mula nganti padha lali utawa nglali. Tumrap wong mangan sega ing warung tanpa mbayar, ing sawijining desa, kuwi diarani (nuwun sewu) “ngising ngenggon”.

            Merga ora bisa ngendhani fungsi sosiale, mula banjur ana pakulinan warung mangan menehi gratisan sedina nalika wulan pasa, dene warung klonthong menehi hadiah utawa bingkisan tumrap langganane saben ngadhepi riyaya. Yen kasir pasar swalayan menehi per-men minangka genepe susuk, warungan panganan uga lumrah menehi permen utawa panganan liyane marang bocah cilik sing dikongkon tuku wong tuwane utawa mung melu tetuku. Dudu minangka genepe susuk, nanging minangka pratandha manawa ana talinig rasa ing antarane sing dodolan lan sing blanja.

            Ewasemono, tetep ana kalodhangan tumrapwong bakulan entuk bathi luwih gedhe tinimbang biasane. Nalika ana krameyan, wong bakulan dianggep lumrah yen ngundhakake rega padha nanging nyuda gedhene utawa cacahe. Payune luwih akeh, bathine mesthine ya luwih dening gedhe. Sing tuku uga maklum, jer sing dodolan lagi padha mrema. Apamaneh sing didol dudu mujudake keperluwan saben dinane.

Kudhung Palanyahan     

            Isih jroning fungsi sosiale, sinambi dol-tinuku, warung bisa ngembani peran minangka punjere informasi. Ing warung sing dodol sing tuku padha srawung. Ing warung uga kabar mau dirembug, sok-sok nganti umyeg, lan akeh-akehe “diundhakake”, laras karo tetembungan “undhake pawarta sudane kiriman”. Mula ing kene, warung uga banjur dadi punjere distribusi informasi. Rehning ing warung wong-wong padha srawung, lageyane siji kalawan sijine. Warung uga bisa dadi papan kanggo rerasan, gawe semayan, nganti tekan anane gesehing panemu satemah ndadekake padudon.

            Nanging kanthi mangkono, yektine warung wis bisa nuduhake lan ngrangkani perangan manusiawi ing suwalike wong dol-tinuku. Kalebu, warung bisa dadi kudhung kanggo nggancangake karep-karep tinamtu. Upamane randha enom tur isih kinyis-kinyis sing kepengin srawung karo wong lanang liya. Ing desa, biasane randha eno utawa prawan dewasa gampang dadi barang caturan. Warung bisa dadi sarana kanggo mujudake ancas mau. Sinambi dodolan –sing lumrah awujud panganan mateng- sesrawungan bisa kaleksanan. Apamaneh wong dodolan iku pancen kudu grapyak, semanak, malah yen perlu rada kemayu. Iku sing uga kerep nuwuhake panganggep sing nggebyah uyah.

            Pancen ora kandheg tekan semono. Sok-sok ora mung kanggo srawung, warung uga banjur dadi sarana kanggo nindakake palanyahan kanthi sesidheman. Sinambi ngedol panganan mateng, yen pancen dianggep cocog, awake dhewe uga banjur dadi dagangan. Mula ora mokal yen papan palanyahan uga racake awujud warung. Ora nggumunake maneh manawa wong wadon “nakal” uga diarani wong wedok warungan.

            Apa kabeh mau bisa ditemtokake ing toko swalayan utawa ing restoran gelis ladi Yen warung bisa dadi kudhung, apa supermarket uga bisa dadi kudhung kanggo masarake saliyane barang dagangan sing wis mawa bandrol rega? Apa ing warung-warung modern sing ngedol panganan, uga nyediakake “panganan mentah” sing “ora lumrah”?***