Unggah-ungguh Basa

BASA MADYA

Jinising basa Madya

Bäsä madyä , yaiku arane undhä usuking bäsä jaman Mataram-Suräkartä. Tatarane têmbung ing bäsä madya kaperang dadi têlu;

1] madyä ngoko, yäiku têmbung madya kacampuran ngoko
2] madyä krämä , yäiku tembung madyä kacampuran tembung, ngoko, krämä, krämä inggil, krämä andhap
3] madyäntärä, yäiku tembung madya kacampuran tembung krämä lan ngoko.

Tataran bäsä madyä ngoko diênggo dening pawongan durung wanuh, sadrajat, sabarakan umure, nanging dudu basane bocah. Jalaran sanajan akèh ngokone nanging ugä ngurmati marang miträ wicärä.

Tuladhane;
Wong tuku ;” Bokayu, olèh dika kulak salak niku têng pundi, têkä gêdhe-gêdhe têmên ?”
Wong Adol ;” Olèh kulä kulak botên têng mapagan käyä sabêne, kulä lajo têng ênggone ing desä Pijenan, lakon sabêdhug säkä ngomah kulä!”
Wong Tuku ; ” La, layak bisä olèh gêdhe-gêdhe, wong dikä bisä milih ngênggon, kulä niki mung têng mapagan mawon, mulane olèh cilik-cilik. Duwèk dikä niku dikä tuku mintên sêjinahe ?”
Wong adol :” Niki sêjinahe mung kulä tuku gutuk!”
Wong tuku ;” Tobil, tobil, duwèk kulä niki sing cilik-cilik mêkètên, botên olèh gutuk. Kula bok dikä têmpili sèkêt mawon!”
Wong adol ;” Ambaknä wong le ora ngetung kangèlan kuwi, olèh kulä theyol niki näpä ilang mawon, gagendhong doh ngrikä doh ngriki, upami diburuhake pintên!”
Wong tuku ;” Ênggih kulä wèhi lunggèn bokayu, sêjinahe kulä tuku ngaro tèng..!”
Wong adol;” Botên, nèk botên payu ngrong uwang botên kulä kulakake, ajêng kulä dol dhewe mawon têng nagärä, arah kulä sesuk, wong saniki kula têsih kêsêl”
Wong tuku; “Ênggih êmpun ta kula tutug ngêrong uwang sêjinahe, nanging kula jaluk satus sisan, ampun kêtanggungan olèh kula adol têng nagara sesuk, wong kula êmpun duwe lêngganan bakul ..”
Wong adol ;” Sakarêp dikä tä, dikä milih dhewe ngriku, nanging ampun dikäa pèjèti”

[ki Padmäsusasträ]

ANTYA BASA LAN BASA ANTYA

     Basa Antya lan  Antya Basa kalebu perangane basa Ngoko Andhap. Basa iki wis  ora dianggo ing masyarakat jalaran rada angel, rada rumit anggone neniteni tembung sing kudu dikramakake lan tembung endi sing ora kena dikramakake. Basa iki dakaturake mung kanggo kawruh wae, ora perlu dicakake ing masyarakat. Basa Ngoko mung diperang dadi : a. Basa Ngoko Lugu b. Basa Ngoko Alus (Andhap).

     Tembung ngoko andhap iki ana werna loro, yaiku; Antya basa lan Basa Antya. Sanajan pakartining basa kasebut wis ora klebu etungan ana ing undha usuking basa, prayogane ngreti, apa sebabe ing KBJ I tembung dilebur dadi ngoko alus.

     Panèwu lan Mantri iku duwé kalungguhan satimbang. Ing ngisor iki, äntäwacänä antarané Panèwu lan mantra, minängkä patuladhan. Antyäbäsä [AB], bäsä antyä [BA] lan ngoko [N].

     1. Panèwu [AB] ; “Sariramu apa bisa nêrangaké têmbung ngoko andhap kang akèh kramané bédané karo ngoko andhap kang akèh ngokoné”.

Mantri [BA]; “Gampil baé yèn wis sumêrêp pathokané, nanging ora käyä pandangumu mau, ora kok kathah kramané utäwä kathah ngokoné mêngkono, pancèn wis binédakaké”.

     2. Panèwu [N]: “ Kêpriyé bédané lan pathokané”

Mantri [BA] ; mêngkéné

a. Sami nganggé krama inggil

b. Sami nganggé atêr-atêr lan panambang ngoko

c. Sami nganggé têmbung ngoko kang ora kénging dikramakaké käyä tä: ora, mau, sasaminé, iku ora kênä dikramakaké dadi: botên, wau. Déné têmbung ngoko kang kénging dikramakaké, käyä tä: dhisik, duwé, sasaminé, iku kénging dadi rumiyin dangu.

Luwih gamblangé;

Antyä bäsä : Sariramu tak aturi ngêntèni dhisik: ora suwé.

Bäsä antyä : Panjênêngamu tak aturi ngêntosi rumiyin, ora dangu.

Mantra [ BA] ; Sarèhning änä warni kalih, Ki Padmäsusasträ amènèhi aran: antyäbäsä lan bäsä antyä, amargä pärä pujänggä katilapan ora nganggit prakärä iku, bokmênäwä kagalih saking kêrèmèhên.

[N]. änä pirä bäsä ngoko kang ora kêna dikramakaké.

[BA]. Ora patos kathah, sanès dintên baé tak cublikaké säkä Sêrat Urapsari anggitané Ki Padmäsusasträ, sanèsé kang kasêbut ing sêrat iku kénging dikramakaké sadäyä.

[N]. Mêngko: tä, aku duwé Layang Urapsari nanging ora tau tak wäcä, saking ora pati dhêmên, mung anggêré tuku dadi tak orokaké baé, mêngko tak jupuk sadhélä: gilo.

[AB]. Paringnä, lah iki äpä sing tak aturaké, änä ing käcä sadäsä dumugi kalih wêlas.

[N]. Wacanên baé pisan.

[N]. Iyä.

[AB]. Punikä têmbung ngoko ingkang botên kénging dipun kramakakên mênggahing bäsä antyä, kados tä: änä, êndi, ora, arêp, aku, iki, iku, utäwä, isih, äpä, äjä, iyä, amargä, ênggon, ko, känä, kéné, kono, karo, kapan, kêpriyé, kang, durung, dak / tak, dudu, saiki, sapränä, sapréné, saprono, samänä, saméné, samono, sing, wis, lagi, pirä, dhèk, jaré, mu, mau, manèh, mênäwä, mênyang / marang, mung, mêngko, mangkänä, mêngkéné, mêngkono, baé, nganti.

Atêr-atêr: di, sartä panambang: /é, aké, né/. liya iku sadäyä kénging dikramakaké.

[BA]. Saiki rädä padhang atiku, dadi bäsä kang ora kênä dikramakaké iku käyä tä: iki, yèn dikramakaké dadi punikä, iku ora kênä, awit dadi bäsä.

[BA]. Iyä mêngkono

[AB]. Ingatasé aku mênyang sariramu mung nganggo krämä inggil baé (dhahar) ora ngramakaké têmbung ngoko (abang) srabiné abang dhaharên, äpä ora digsurä.

[BA]. Ora, wis lêrêsé mêngkono, déné yèn karsä ngagêm angramakaké têmbung ngoko sêsêlingan satunggal kalih, srabiné abang dhaharên écä, saya prayogi, ngêtingalaké andhap asoré, nanging bäsä antyä mung kêdah nganggé krama baé, srabiné abrit dhaharên écä.

[N]. Nanging satêmêné prakärä iku ora pati pêrlu, awit ora änä wong calathu marang bangsané dhéwé Ora dimangêrtèni.

[BA]. Aku mung nyumanggakaké panggalihmu.

[N]. Saiki mung kari siji kang diarani ngoko lugu, iku sing êndi.

[BA]. Gampil baé, iya têmbung: aku, kowé, sapanunggalané kang ora kasêlan ing têmbung krämä, krämä inggil, utäwä madyä.

[ki. Padmasusastra]

Tulisan iki diunggah saka seratane : Ki Rangga Sastrapranata.