PADA LAN TETENGER LIYANE ING AKSARA JAWA
PADA LAN TETENGER LIYA-LIYANE
1. Pada lan tetenger liya-liyane kang kanggo ing sastra Jawa, wujude lan jenenge kaya kang kacetha ing ngisor iki :
a. pada luhur
b. Pada madya
c. pada andhap
d. purwapada
e. madyapada
f. wasanapada
g. Pada Guru (uger-uger)
h. Adeg-adeg (ada-ada)
i. pada pancak
j. Pada lingsa
k. Pada lungsi
l. pada pangkat
2. Gunane pada lan tetenger liya-liyane mangkene :
a. Pada luhur , unine “mangajapa” kanggo bebukane layang kiriman ing sangarepe satatabasa utawa adangiyahe layang saka bangsa luhur (saka dhedhuwuran, penggedhe utawa wong tuwa).
b. Pada madya, unine uga “mangajapa” trape ana ing sangarepe satatabasa utawa adangiyahe layang kang saka sapadha-padha.
c. Pada andhap, unine iya “mangajapa”, trape ing sangarepe satatabasa utawa adangiyahe layang kang saka andhahan (utawa saka wong enom). Tuladhane:
d. Purwapada, unine “becik” trape ing bebukane layang tembang ing sangarepe pupuh kapisan.
e. Madyapada, unine mandrawa, tegese “adoh, tangeh “, maksude isih adoh utawa isih tangeh tamate buku utawa carita iku. Trape ing wekasane pupuh manawa arep ganti pupuh liya.
f. Wasana pada, unine “iti” tegese “tamat” trape ing wekasaning carita kang sinawung ing tembang .
g. Guru utawa “uger-uger”, trape ing : sajroning layang kiriman ing sangarepe purwabasa, dadi sawise satatabasa utawa adangiyah.
h. Adeg-adeg utawa ada-ada, trape ing bebukaning ukara.
i. Pada pancak.
j. Panutuping wasanabasa ing layang kiriman.
k. Pada lingsa, gunane dienggo misah gatraning gatraning ukara. Yen ing wekasane gatra kang pancene kudu mawa pada lingsa wis ana pangkon, pangkon iku dadi lelirune pada lingsa.
l. Pada lungsi, kanggone ana ing wekasaning ukara, dadi dienggo misah ukara. Manawa ing wekasane ukara ana pangkon, dadine pada lungsi mung kari muwuhi pada lingsa utawa pada siji.
3. Pada pangkat, gunane werna-werna.
a. Kanggo ngapit-apit angka Jawa
b. Kanggo ngelet-eleti kandhane pangripta karo tembung / ukara kang ditirokake dening pangripta.
c. Ing saburine tembung “yaiku” utawa “kayata”, manawa sawise tembung iku banjur mratelakake bab utawa barang luwih saka loro.
d. Ing saburine tembung “mangkene”.
e. Kanggo ngelet-eleti tembung utawa bab karo katrangane , supaya gampang dingreteni maksude.
f. Ing wekasaning gatraning tembang, Manawa tembung ing wiwitaning gatra candhake, pancene (mathuke) kudu dumunung ana ing wekasaning gatra iku.
AKSARA MURDA, AKSARA SWARA, AKSARA REKAN LAN ANGKA JAWA.
PANJENENGAN KLIK ANA KENE !
AKSARA MURDA
1. Murda = sirah (Walanda = hoofd, Inggris = head)
Aksara murda = aksara sirah, aksara sesirah (Walanda : hoofdletter, Inggris : capital).
Aksara murda iku satemene ORA ANA. Wondene kang lumrahe diarani aksara murda, utawa kang DIANGGEP minangka aksara murda iku sejatine AKSARA MAHAPRANA, yaiku aksara kang pancene kudu diucapake kanthi abab akeh; kosok baline aksara alpaprana, yaiku aksara kang kudu diucapake lumrah (kanthi abab sathithik)
2. Cacahe aksara murda (kang DIANGGEP aksara murda ) ana wolu, yaiku : Na, Ka, Ta, Sa, Pa, Nya, Ga, Ba.
3. Saben aksara Murda ana pasangane.
Aksara Ca ora ana murdane , nanging pasangane ana , nanging saiki wis ora kanggo
Aksara murda ing jaman saiki uga wis ora kanggo. Mriksanana layang Sarining Paramasastra Jawa kaca 121.
4. Aksara murda mung kanggo ing tata prunggu, tegese kanggo pakurmatan. Aksara murda ora kena dadi sesigeging wanda.
Ing jaman biyen kang lumrah ditulis nganggo aksara murda asmane para luhur, jejuluke lan pedunungane minangka pakurmatan. Tuladhane , kayata :
Kanjeng SuSuhunNan PaKu BuwaNa ing SuraKarta HadiNingrat
Dewi SinTa putrane putri PraBu JaNaKa raTu nagara manTili kagarwa PraBu Rama.
5. Saiki jaman demokrasi . Prayogane kabeh jenenge wong lan jenenge titah kang tata-caraning uripe kaya manungsa, kayata raseksa, wanara lan sapanunggalane kang kasebut ing carita padhalangan lan liya-liyane , katulis nganggo aksara murda. Cukup nganggo aksara murda siji bae, aksara sing ngarep dhewe. Yen aksara sing ngarep dhewe ora ana murdane , ya aksara burine ; yen burine ora ana murdane, ya burine maneh. Tuladhane, kayata :
Dipaprawira, Mas Sudarsana, Prawiramartaya, Raden Burham, Bu guru Nurratri, Raden Ajeng Kartini
Pak Mantri Aripin Raseksi Trijatha.
Mung tembung “Gusti Allah” lumrahe aksara murda saanane ditulis kabeh, mangkene : GusTi Allah
AKSARA SWARA
1. Aksara swara iku sejatine mung ana lima, yaiku : A, I, E, O, U.
A – kara unine a.
I – kara unine i
E – kara unine e
O– kara unine o
U- kara unine u
Ananging aksara : Pa dicerek, dadi lelirune re, Nga dilelet, dadi lelirune le
Kalebu aksara swara, mulane banjur ana sing ngarani yen cacahe aksara swara ana pitu. Bab iku salaras karo kawruh sangkalan, tembung swara dianggep darbe watak wilangan pitu.
Panganggone aksara swara pa cerek lan nga lelet
rega ,rena, resik, marem, aremarem, marem, sarem, karep, pambarep, sareng, wulan Rejeb, angsal rejeki, katon regeng, sanget remen, dipun remet, damel rempeyek
gelem, pelem, lembut, lemah, adol lenga, pelem legi, boten lenggah
2. Gunane aksara swara dienggo nulisi tembung manca kang dicethakake, kayata :
Agustus, Ibrahim, Espres
Oktober, Usman, Inggris
3. Aksara swara ora kena dadi pasangan. Manawa dumunung ing saburine wanda sigeg, aksara sesigeging wanda iku kudu dipangku. Wondene aksara swara pa cerek dadine pasangan katulis jejer karo aksara kang dipasangi; aksara swara nga lelet dadine pasangan katulis ing sangisore aksara kang dipasangi; mesthi bae pasangane pepet dumunung ing sadhuwure aksara kang dipasangi.
Wulan April, Pak Idris, Pangkat Opsihter, malem Rebo, Mas Umarsaid,mangan lepet
4. Aksara swara iku ora kena ditrapi sandhangan swara.
5. Tembung manca kang ora dicethakake, luwih-luwih tembung manca kang wis rumasuk basa Jawa nganti arang kang sumurup yen iku tembung manca, lumrahe katulis tanpa aksara swara. Tuladhane kayata tembung Sangsekerta “aksara” lumrahe mung katulis
AKSARA REKAN
1. Aksara rekan cacahe ana lima, yaiku : kh, dz, f, z, gh
Gunane aksara rekan dienggo nulisi tembung manca kang dicethakake, luwih-luwih tembung Arab.Manawa ora dicethakake yen kang ditulis iku tembung manca, mung katulis nganggo aksara lumrah bae. Tuladhane kayata :
Khatib yen ora dicethakake katib
Dzikir yen ora dicethakake dikir
Faham yen ora dicethakake paham
Zakat yen ora dicethakake jakat
Ghoib yen ora dicethakake gaib
2. manawa aksara rekan karaketan sandhangan pepet, cecake telu dumunung ing sajroning pepet; dene yen karaketan sandhangan wulu, layar utawa cecak , cecake telu dumunung ing sisih kiwa, sandhangan wulu, layar, utawa cecak ing sisih tengen. Tuladhane :
fitrah, farlu, dwifungsi, firman
3. kajaba aksara rekan f kang wujuding pasangane pa cecak telu aksara rekan ora kena dadi pasangan. Manawa aksara rekan dumunung ing saburine wanda sigeg, sesigeging wanda iku kudu dipangku. Tuladhane :
ANGKA JAWA
1. Angka Jawa siji tekan sanga sarta das, wujude mangkene :
1 = aksara ga
2 = aksara nga dilelet
3 = aksara nga dipengkal
4 = aksara ma miring
5 = aksara ma kurung
6 = aksara E – kara
7 = aksara la
8 = aksara pa murda
9 = aksara ya
0 = bunderan (Indonesia : nol)
2. Sarehning angka Jawa iku awujud aksara Jawa , supaya ora mbingungake , panulise kudu dipisah karo aksara Jawa kang dumunung ana ing sakiwa tengene . Srana kang dienggo misah iku pada pangkat, mulane angka Jawa diapit-apit ing pada pangkat. Tuladhane :
Sataun wonten :12: wulan.
sawulan punika :30: dinten.
Taun Masehi sapunika :2010
3. Manawa ing saburine angka Jawa ana pada lingsa utawa lungsi , ing saburine angka iku banjur tanpa pada pangkat. Tuladhane :
Mangkate jam :7, mulihe jam :10
Putrane pak Guru :3, wayahe :8.
Murid SMP ing sekolahanku :294, wadone :106
UNINE SANDHANGAN SWARA I, U, E, O, E.
(UNINE SWARA I)
Katrangan kanthi tuladha -tuladha aksara Jawa
1. Tumrap ing wanda menga, kabeh sandhangan wulu aswara jejeg, kayata :
iki siji, ngati-ati, dadi kyai
2. Tumrap ing wanda sigeg aswara jejeg, manwa sandhangan wulu dumunung ing :
a. Wanda sigeg aksara irung kang dudu wanda wekasan, kayata :
Timba, pinten,kancing
Sing nyebal : ingkang
b. Tembung mung sawanda kang kalebu tembung pangungun, kayata :
Cit, prit, crit
c. Wanda wekasan kang sigeg, banjur oleh panambang a, i, e, an, anipun, utawa en.Sing maune nduweni swara miring bali jejeg maneh.
mancing ( i miring)
mancinga (i jejeg)
mancingi (i jejeg)
pancinge (i jejeg)
pancingan (i jejeg)
pancinganipun ( i jejeg)
3. Tumrap ing wanda sigeg aswara miring, manawa dumunung ing :
a. Tembung mung sawanda kang dudu tembung pangungun, kayata :
ing, sing, ping, ting, pring, wit, sir,pir, tir.
b. Wanda wekasan :
Becik, keris,murid
c. Saliyane wanda wekasan , manawa sesigege dudu aksara irung, kayata :
Siswa, sulistya, suwignya
UNINE SANDHANGAN SUKU
( SWARA U )
1. Tumrap ing wanda menga, kabeh sandhangan suku aswara jejeg, kayata :
Tuhu, wulu, lunyu,brutu
2. Tumrap ing wanda aswara jejeg, manawa dumunung ing :
a. Tembung mung sawanda kang kalebu tembung pangungun , kayata :
Ut, wut, nyut, cur
b. Wanda sigeg aksara irung kang dudu wanda wekasan, kayata :
bumbung ,blumbang, cumplung, srundeng
c. Wanda wekasan kang banjur oleh panambang Kayata :
sabun ( u miring)
nyabuni (u jejeg)
sabunan (u jejeg)
sabunan (u jejeg)
sabunane ( u jejeg)
sabunanipun (u jejeg)
sabunen (u jejeg)
sinabunan ( u jejeg)
3. Tumrap ing wanda sigeg aswara miring, manawa sandhangan suku dumunung ing :
a. Tembung mung sawanda kang dudu tembung pangungun, kayata :
Mung , bung, bur, bun, pun, jun, tur
b. Wanda wekasan, kayata :
Sampun, mancur, nyamplung,nglumpruk*)
c. Saliyane wanda wekasan, manawa sesigege wanda iku dudu aksara irung, kayata :
Duksina, suksma, trustha, murni
UNINE SANDHANGAN TALING
(SWARA E )
1. Tumrap ing wanda menga aswara jejeg, manawa sandhangan taling iku dumunung ana ing :
a. Tembung mung sawanda :
He, le, taun je, taun be
b. Wanda wekasan, kayata :
Kate, sate, gule, pete
c. Purwane tembung 3 wanda, kayata :
Kewala, kemawon, rewanda, sewaka
d. Sangarepe wanda wekasan kang menga legena, utawa mawa sandhangan saliyane wulu utawa suku , kayata :
Rene, dewa, kreta, pelo
e. Sangarepe wanda wekasan kang sigeg tanpa sandhangan swara, utawa mawa sandhangan swara saliyane pepet utawa taling, kayata :
Keyok, eram, cebol
2. Tumrap ing wanda menga aswara miring, manawa dumunung ing .
a. Wanda menga ing sangarepe wanda wekasan kang uga menga mawa sandhangan wulu utawa suku, kayata :
Keri, beji, teji, cekli
b. Wanda menga ing sangarepe wanda wekasan kang sigeg lan mawa sandhangan pepet utawa taling, kayata :
mesem , leren, kerem, gepeng
3. Tumrap ing wanda sigeg aswara jejeg, manawa dumunung ing :
a. Wanda sigeg aksara irung ing sangarepe wanda wekasan kang menga tanpa sandhangan swara, utawa mawa sandhangan swara liyane wulu utawa suku, kayata :
Endra, menda, tempe, endha
b. Wanda sigeg aksara irung ing sangarepe wanda wekasan kang sigeg tanpa sandhangan swara, utawa mawa sandhangan wulu utawa taling tarung, kayata :
Kendhang, cemplang, enjing, bengkong
4. Tumrap ing wanda sigeg aswara miring, manawa dumunung ing :
a. Tembung mung sawanda,kayata :
Heh, the, meh, jres
b. Sangarepe wanda wekasan kang menga mawa sandhangan wulu utawa suku, kayata :
Jengki, estu, estri, keksi
c. Sangarepe wanda wekasan kang sigeg mawa sandhangan pepet utawa taling, kayata :
Kendel, kengser, pendeng, grenjeng
d. Wanda wekasan kang sigeg,kayata :
Dumeh, joged, godheg,bledheg
UNINE SANDHANGAN TALING TARUNG
( SWARA O )
1. Tumrap wanda menga aswara jejeg, manawa dumunung ing :
a. Tembung mung sawanda, kayata :
Ho, wo, so, lo
b. Wanda wekasan, kayata :
Sinyo, ngaso, bedho, rebo
c. Purwane tembung telung wanda, kayata :
Korawa, lodaya, buta locaya
d. Sangarepe wanda wekasan kang menga tanpa sandhangan swara, utawa mawa sandhangan saliyane wulu utawa suku, kayata :
Krodha, semboja, bodho, ore
e. Sangarepe wanda wekasan kang sigeg tanpa sandhangan swara, utawa mawa sandhangan saliyane pepet utawa taling tarung, kayata :
Nyonyah, kojur, komuk, kongas
2. Tumrap ing wanda menga aswara miring, manawa dumunung ing :
a. Wanda ing sangareping wanda wekasan kang menga mawa sandhangan wulu lan suku, kayata :
Topi, mori, wolu, kolu
b. Wanda sangarepe wanda wekasan kang sigeg mawa sandhangan pepet utawa taling tarung, kayata :
Coplok, krodhong, kopyor
3. Tumrap ing wanda sigeg aswara jejeg, manawa dumunung ing :
a. Wanda sigeg aksara irung ing sangarepe wanda wekasan kang menga lan mawa sandhangan swara taling atawa taling tarung.
Kondhe, ngombe, blondho, conto
b. Wanda sigeg aksara irung ing sangarepe wanda wekasankang uga sigeg tanpa sandhangan swara, utawa mawa sandhangan saliyane pepet utawa taling tarung, kayata :
Plonthang, komplang, konthit, kondhe
c. Wanda wekasan kang sigeg banjur oleh panambang a , an , kayata :
cakot ( o miring)
nyakota( o jejeg )
cakotan ( o jejeg )
d. Wanda sangarepe wanda wekasan kang sigeg kang banjur oleh panambang a
rontog ( o miring)
rontoga ( o jejeg)
rontogan ( o jejeg )
4. Tumrap ing wanda sigeg aswara miring, yen dumunung ing :
a. Tembung mung sawanda, kayata :
Lor, dom, moh, loh, jlog
b. Wanda wekasan, kayata :
Adoh, babon, anjlog
c. Wanda sigeg aksara irung ing sangarepe wanda wekasan kang menga tanpa sandhangan swara, kayata :
Amba, nangka, candra, randha
Ganda, langka, kandha, mangsa
Taling-tarung ing dhuwur iku lumrahe diarani TALING-TARUNG PALSU. Diarani mangkono, jalaran yen tembunge rinaketan panambang apa bae, taling-tarung iku banjur ILANG ; kajaba yen dipanambangi a. Tuladhane :
kancaku (kancamu, kancane, kancanipun, kancanira, kancaningsun )
d. Wanda sigeg aksara irung ing sangarepe wanda wekasan kang menga mawa sandhangan swara saliyane taling utawa taling tarung, kayata :
Jongki, kongsi, tongki
e. Wanda sigeg aksara irung sangarepe wanda wekasan kang sigeg mawa sandhangan swara pepet utawa taling-tarung , kayata :
Sonten, konten, lombok
Lonthong, gombyok, plonthos
Brongkos, kroncong, brondong
Tidak ada komentar:
Posting Komentar